برخی از بیماری‌ها و مشکلات پوستی مختص بخش‌های خاصی از پوست بدن هستند که ممکن است در پوست بخش‌های دیگر بدن دیده نشوند، شناخت این حالت‌های غیرطبیعی کمک می‌نمایند تا بتوانیم هر یک از این مشکلات و بیماری‌ها را از یکدیگر تفکیک دهیم، در این مقاله به شایع‌ترین مشکلات پوستی در پوست سر می‌پردازیم و سعی می‌کنیم تفاوت‌های هر یک از این موارد را شرح دهیم.

انواع بیماری‌های پوست سر 

دکتر پارسا نوایی گفت: شایع‌ترین بیماری‌ها و حالت‌های غیرطبیعی پوست سر انسان به دو دسته تقسیم می‌شوند که عبارت‌اند از:

شوره (Dandruff): که خود به دو نوع خشک و چرب تقسیم می‌شود و شامل سلول‌های مرده پوست با یا بدون چربی سر (سبوم) می‌باشد.

درماتیت سبورئیک (Seborrheic Dermatitis): برخی متخصصین درماتیت سبوره یا شوره دار را نوعی شوره شدیدتر و التهاب دار می‌دانند که با پوست سر چرب، ملتهب، خارش‌دار و مرطوب شناخته می‌شود.

شوره سر خشک

وضعیتی که به‌عنوان شوره سر شناخته می‌شود در رایج‌ترین و خفیف‌ترین فرم آن، ریزش بیشتر از حالت طبیعی سلول‌های مرده پوست سر که به‌صورت ذرات مسطح سفید رنگی روی موهای سر مشاهده می‌شوند. بروز این مشکل باعث آزار و زشتی شده و ممکن است در اعتماد به نفس فرد و روابط اجتماعی او تاثیر منفی داشته باشد.

در برخی از شرایط افراد حجم بسیار بیشتری از ریزش این ذرات سفید پوست سر را تجربه می‌کنند به‌طوری که شوره‌ها حتی بر روی یقه لباس، بالشت، ملحفه و مبلمان رویت می‌شوند.

علت قطعی ایجاد شوره سر ناشناخته است، بیشتر متخصصین بر این باور هستند که ترکیبی از عوامل ژنتیک و محیطی عامل ایجاد شوره سر می‌باشند، این وضعیت ممکن است در زمستان یا در رطوبت کم بدتر شود.

سه علت ایجاد شوره سر که بیشتر مطرح هست عبارت‌اند از:

• ترشح زیاد از حد سبوم یا چربی اختصاصی غدد سباسه موها
• نتیجه حاصل از فعالیت میکرو ارگانیسم‌های باکتریال یا قارچی مانند قارچ مالاسزیا (Malassezia) در پوست سر
• واکنش‌های حساسیتی و شاخصه‌های ژنتیکی سرشتی افراد

درمان نوع شایع و خفیف شوره سر معمولا با استفاده منظم از شامپوی ضد شوره، یک یا دو بار در هفته می‌باشد. بیشتر شامپوهای ضد شوره حاوی کتوکونازول، روی، تارپریتیون و یا سولفاید سلنیوم به خوبی برای بهبود شوره خفیف موثر هستند این وضعیت بدون نیاز به داروی خوراکی درمان می‌شود.

شایان ذکر است ماینوکسیدیل موضعی (Rogaine) که از انواع داروهای ریزش مو است، می‌تواند باعث ایجاد یا تشدید شوره سر در برخی از افراد شود. شوره سر، خشکی و تحریک پوست سر مرتبط با ماینوکسیدیل را می‌توان با شامپو ضد شوره یا کاهش دوز دارو و یا تعداد دفعات از دو بار به یک بار در روز و یا نهایتا قطع دارو، درمان کرد.

شوره سر چرب

زمانی که ترشح بیش از حد چربی پوست سر با تجمع ذرات سفید توام شوند، باعث چرب شدن موها و چسبیدن ذرات سفید یا زردرنگ به موها می‌شود که همزمانی این دو حالت بسیار آزاردهنده می‌باشد. تولید چربی پوست سر (سبوم) بیشتر در دوران بلوغ و نوجوانی و یا وقتی تولید هورمون‌ها (ی مردانه) از تعادل خارج می‌شوند، افزایش می‌یابند، برای همین است که شوره در مردان بیشتر از زنان یافت می‌شود. "شوره سر چرب" بدون التهاب یا خارش ممکن است یک فرم خفیف درماتیت شوره‌دار یا سبوره باشد که در ادامه مطرح خواهد شد.

به گفته دکتر نوایی؛ احساس "چربی" و یا "حالت روغنی" پوست سر و مو در نظر بسیاری از افراد نامطلوب و نازیبا است. درک میزان "چربی" و یا "حالت روغنی" تا حدودی شخصی است و یا ممکن است به‌صورت عینی با تولید اضافی چربی پوست (سبوم) مشخص شود. تولید بیش از حد سبوم اغلب در دوران بلوغ به اوج خود رسیده و معمولا با افزایش سن کاهش می‌یابد.

 در بسیاری از موارد آکنه (جوش) نشانه تولید بیش از حد سبوم و یکی از ویژگی‌های مهم بالینی بیماری می‌باشد، از این رو کاهش تولید سبوم ممکن است باعث درمان آکنه شود. اگرچه معمولا تصور می‌شود آکنه یک بیماری مختص نوجوانان است اما در میلیون‌ها نفر از افراد بزرگسال همچنان ادامه دارد. شوره چرب می‌تواند باعث چرب شدن پوست سر و مو شود ولی برخلاف درماتیت شوره‌دار، چربی با پوسته شدن، التهاب و خارش شدید همراه نیست، البته بهتر است بیمار با سبوره شدید توسط متخصص پوست به منظور رد کردن عفونت قارچی و باکتریال و یا شرایط دیگر و تعیین بهترین درمان، ویزیت شود.

درماتیت سبوره یا شوره‌دار

درماتیت شوره‌دار وضعیت رایج و مزمنی است که در همه سنین از نوزادی تا میان‌سالی مشاهده می‌شود. با این حال، دو دوره اوج بروز آن در سه ماهه اول زندگی (که درماتیت شوره‌دار به نام "کلاه گهواره" (Cradle Cap) نامیده شده است) و دیگری از حدود سنین ۳۰ تا ۷۰ سالگی می‌باشد.

برجسته‌ترین نشانه‌های درماتیت شوره‌دار شامل:

• چربی بیش از حد پوست سر و مو
• فلس زردرنگ و روغنی که به بخش‌هایی از پوست سر چسبیده و زیر آن نواحی پوستی قرمز رنگ همراه با رطوبت و التهاب وجود دارد
• خارش شدید

در موارد شدیدتر نواحی ابرو، گونه‌ها و چین‌های بینی نیز درگیر می‌شوند. خارش شدید ممکن است باعث خراشیده شدن پوست و در نتیجه افزایش التهاب و باز کردن راه برای عفونت‌های ثانویه توسط باکتری‌ها، مخمرها و قارچ‌ها شود. فرم شدید درماتیت شوره دار از نزدیک شبیه پسوریازیس باشد و حتی ممکن است در وضعیت تداخلی با پسوریازیس با نام سبوپسیوریازیس (Sebopsoriasis) نامیده شود.

علت درماتیت سبوره یا شوره دار هنوز مشخص نیست. از سه وضعیت شوره سر خشک، شوره سر چرب و درماتیت شوره‌دار، درماتیت شوره‌دار شدیدترین حالت است و حتما باید توسط متخصص پوست و مو درمان شود. درمان درماتیت شوره‌دار معمولا شامل شامپوی مخصوص روزانه و شستشو دو بار در هفته با محلول ساختنی توصیه شده توسط پزشک، می‌باشد.

دیگر درمان‌های موثر به شدت بیماری بستگی دارد که توسط پزشک تشخیص داده می‌شوند. اگر چه این وضعیت‌ها کاملا قابل درمان نیستند، اما معمولا استفاده منظم از داروی تجویز شده بسیار موثر می‌باشد.

باید گفت شرایط ذکر شده فوق الزاما ارتباطی با رعایت بهداشت فردی ندارد اما از دیرباز به دلیل فرهنگ شایع نمادی از آلودگی پنداشته شده و به همین سبب ممکن است باعث کاهش اعتماد به نفس و تداخل با روابط اجتماعی فرد شود، توصیه می‌گردد چنانچه بار روحی و روانی آن برای بیمار زیاد باشد از کمک یک روان‌پزشک در مقابله با آن بهره گرفته شود.

نکته دیگر که حائز اهمیت است این است که درماتیت سبوریک معمولا در حالی که فرد هنوز سر پر مویی دارد شروع می‌شود اما در برخی مطالعات شواهدی وجود دارد که در صورت عدم درمان در موارد شدید ممکن است باعث شروع و یا تشدید ریزش موی ارثی یا آندروژنیک می شود. برای آشنایی با ریزش موی ارثی یا آندورژنیک به مقاله الگوی ریزش موی مردانه و زنانه مراجعه نمایید.